Granit
Granit (wł. – granito od łac. granum – ziarno) – głębinowa kwaśna skała o budowie jawnokrystalicznej, zbudowana z kwarcu, skalenia potasowego i plagioklazu oraz biotytu należąca do grupy skał krystalicznych różnorodnych.
Własności
Struktura i tekstura
Granit ma strukturę jawnokrystaliczną, najczęściej średniokrystaliczną (średnioziarnistą), rzadziej grubokrystaliczną (gruboziarnistą) lub drobnokrystaliczną (drobnoziarnistą), niekiedy porfirowatą, teksturę bezkierunkową (bezładną), niekiedy ukierunkowaną. Charakteryzuje się wyjątkową wytrzymałością na ściskanie, odpornością na zużycie, a także na czynniki atmosferyczne, co czyni go jednym z głównych kamieni wykorzystywanych w budownictwie.
Barwa
_corr.jpg)
Granit przybiera różne barwy, najczęściej szare, jasnoszare, niekiedy prawie białe, białoróżowe, zielone, czerwone, ciemnoszare i inne.
Gęstość i twardość
Gęstość granitu waha się od 2,65 do 2,75 g/cm³. Twardość granitu w skali twardości Mohsa to 7.
Skład mineralny
Głównymi minerałami granitu są ziarna kwarcu, skaleni (przede wszystkim ortoklaz i plagioklaz) i mików (głównie biotyt), które są mocno ze sobą związane. Ponadto w skład granitu mogą wchodzić: muskowit i amfibole (hornblenda, barkevikit, arfvedsonit, riebeckit), rzadziej pirokseny (hipersten, diopsyd, diallag, egiryn). W niewielkich ilościach występują minerały akcesoryczne: apatyt, cyrkon, monacyt, ksenotym, turmalin, beryl, tytanit, rutyl, anataz, magnetyt, allanit, fluoryt, granat i inne. Kolor granitu zależy od proporcji i zabarwienia tych składników.
Diagram klasyfikacyjny
Według definicji zaproponowanej przez podkomisję Międzynarodowej Unii Nauk Geologicznych (IUGS) granit jest skałą zawierającą 80–100% objętościowych minerałów głównych: kwarcu, skaleni alkalicznych i plagioklazu w proporcjach przedstawionych na diagramie klasyfikacyjnym (rys. obok) oraz 0–20% objętościowych minerałów akcesorycznych. Wśród minerałów głównych zawartość kwarcu powinna stanowić 20–60% objętościowych skały, a udział skaleni alkalicznych powinien wynosić 35–90% objętościowych całkowitej zawartości skaleni w skale. Na diagramie klasyfikacyjnym QAPF granit zajmuje pole 3 (czasami dzielone na granit A, syenogranit i granit B, monzogranit).
Typy granitu
- I
- S
- A
- M
Cios
Granit odznacza się wyraźnym ciosem, zwykle w trzech prostopadłych kierunkach, co ułatwia jego wietrzenie, a także eksploatację.
Wietrzenie
Wietrzejąc tworzy charakterystyczne skałki, owalne lub kuliste bloki skalne, głowy cukru, niekiedy gołoborza, a w warunkach wietrzenia w zimnym i wilgotnym klimacie – „kaszę granitową”. Specyficznym utworem wietrzeniowym są kociołki wietrzeniowe, zwane dawniej misami ofiarnymi.
Występowanie
Na świecie
Granit jest najpospolitszą skałą magmową. Występuje w utworach wszystkich er i na wszystkich kontynentach.
W Polsce
W Polsce granity występują na powierzchni ziemi na Dolnym Śląsku i ziemi kłodzkiej oraz w Tatrach, natomiast w głębokim podłożu również w pasie od Zawiercia do Krakowa i w północno-wschodniej Polsce. Masywy dolnośląskie, to: masyw karkonoski, masyw strzegomski, masyw strzeliński, masyw kłodzko-złotostocki, masyw kudowski, masyw Żulowej.
W Polsce obecnie granity eksploatowane są z masywów: karkonoskiego, strzelińskiego i strzegomskiego (Strzegom-Sobótka), natomiast w przeszłości wszystkie granity były wydobywane w niewielkich kamieniołomach.
Według danych Państwowego Instytutu Geologicznego na koniec 2018 r. w Polsce było 77 udokumentowanych złóż granitu. Z tego 58 znajduje się na obszarze masywu strzegomskiego. Spośród nich 36 jest aktualnie eksploatowanych.
Zastosowanie
Ze względu na dostępność dużych bloków, łatwość cięcia i polerowania, walory estetyczne oraz wytrzymałość i kwasoodporność jest używany w budownictwie jako kamień budowlany (bloki, krawężniki, kostka, grys) i dekoracyjny (płyty okładzinowe).
Granit jest wykorzystywany w sporcie żużlowym: stanowi nawierzchnię toru, która w dużym stopniu zmniejsza przyczepność kół, przez co sport ten staje się widowiskowy. Jak również w curlingu, jako materiał do produkcji kamieni curlingowych.
Odmiany
- granit napisowy (granit hebrajski) – zawiera tzw. przerosty pismowe charakterystyczne dla stref kontaktowych pegmatytów ze skałą macierzystą (występują przeważnie w kwaśnych skałach magmowych), dający po wypolerowaniu rysunek przypominający pismo runiczne lub hebrajskie
- granit karkonoski
- granit strzegomski
- granit strzeliński
- granit rapakiwi (granit Rapakivi)
- Adamellit
Galeria
-
-
-
Wypreparowany plagioklaz w granicie strzelińskim -
Granit porfirowy rapakivi w formie eratyka -
Zwietrzała powierzchnia obtoczonego eratyka, granit porfirowy rapakivi -
Granit vanga red, Skandynawia -
Prekambryjski granit vanga red, Skandynawia -
Przerosty pismowe w pegmatycie granitowym -
Granit o fluidalnej teksturze z płynięcia z piroalmandynem. Widoczne także zbliźniaczenia skalenia potasowego. -
Granit orbikularny rapakivi
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b c d e Dionizy Krzyczkowski: Budownictwo: wykład popularny zasad konstrukcyj budowlanych dla budowniczych, majstrów, przedsiębiorców budowlanych i samouków. Lwów: 1929, s. 5.
- ↑ Basic Rock Mechanics. Webpages.sdsmt.edu. . .
- ↑ Tomasz Pawlik, Agata Pacławska-Pawlik: Strzegom - granitowe serce Polski, "Sudety" nr 1/2020 (172), styczeń-luty 2020, s. 22-25
- ↑ Rodzaje granitu - sprawdź, jaka jest odmiana granitu , RR Granity, 19 lipca 2019 .