ഏഷ്യൻ ജനതയുടെ രാഷ്ട്രീയവും സാമ്പത്തികവുമായ ഐക്യവും സഹകരണവും പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുന്ന ഒരു പ്രത്യയശാസ്ത്രമാണ് പാൻ-ഏഷ്യനിസം. ഇത് ഏഷ്യനിസം അല്ലെങ്കിൽ ഗ്രേറ്റർ ഏഷ്യനിസം എന്നീ പേരുകളിലും അറിയപ്പെടുന്നു. പൂർവ്വേഷ്യ, ദക്ഷിണേഷ്യ, തെക്കുകിഴക്കേ ഏഷ്യ എന്നിവിടങ്ങളിൽ നിന്ന് പാൻ-ഏഷ്യനിസത്തിന്റെ നിരവധി സിദ്ധാന്തങ്ങളും മുന്നേറ്റങ്ങളും മുന്നോട്ടുവച്ചിട്ടുണ്ട്. ഈ പ്രത്യയശാസ്ത്രത്തെ പ്രചോദിപ്പിക്കുന്നത് പാശ്ചാത്യ സാമ്രാജ്യത്വത്തിനും കൊളോണിയലിസത്തിനും എതിരായ പ്രതിരോധവും "യൂറോപ്യൻ മൂല്യങ്ങളെക്കാൾ" "ഏഷ്യൻ മൂല്യങ്ങൾക്ക്" മുൻഗണന നൽകണം എന്ന വിശ്വാസവുമാണ്.
രണ്ടാം ലോകമഹായുദ്ധത്തിനു മുമ്പുള്ള ജാപ്പനീസ് പാൻ-ഏഷ്യനിസത്തിന്റെ കാതൽ യൂറോപ്യൻ സാമ്രാജ്യത്വത്തിനെതിരെ ഏഷ്യ ഒന്നിക്കണമെന്ന ആശയമായിരുന്നു.
യൂറോപ്പിന്റെ സമ്മർദ്ദത്തിലായ ഏഷ്യൻ രാജ്യങ്ങളുടെ ഐക്യത്തെക്കുറിച്ചുള്ള സംവാദങ്ങൾക്കിടയിൽ ആണ് ജപ്പാനീസ് ഏഷ്യനിസം വികസിച്ചുവന്നത്. മുൻ സംവാദങ്ങൾ ഉത്ഭവിച്ചത് ലിബറലിസത്തിൽ നിന്നാണ്. യൂറോപ്യൻ ശക്തികൾക്കെതിരായ സഹകരണ പ്രതിരോധത്തിനായി ജപ്പാൻ-കൊറിയ യൂണിയനൈസേഷനായി വാദിച്ച ടോക്കിച്ചി തരുയി (1850-1922), ജപ്പാനിലെ ആഭ്യന്തര ഭരണഘടനാ ഗവൺമെന്റിനും കൊറിയയുടെ പരിഷ്കാരങ്ങൾക്കും ശ്രമിച്ച കെന്റാരോ ഒയി (1843-1922) എന്നിവരായിരുന്നു അവരുടെ പ്രത്യയശാസ്ത്രജ്ഞർ. പത്തൊൻപതാം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ അവസാനത്തിൽ ജാപ്പനീസ് പാൻ-ഏഷ്യൻ ചിന്തകൾ വികസിച്ചുതുടങ്ങി, പ്രത്യേകിച്ചും റുസോ-ജാപ്പനീസ് യുദ്ധത്തിൽ (1904–1905) റഷ്യ പരാജയപ്പെട്ടതിനെത്തുടർന്ന്. ഇത് ഇന്ത്യൻ കവിയായ രബീന്ദ്രനാഥ് ടാഗോർ, ശ്രീ അരബിന്ദോ, ചൈനീസ് രാഷ്ട്രീയക്കാരൻ സൺ യാത്-സെൻ എന്നിവരിൽ താൽപര്യം സൃഷ്ടിച്ചു.
വിശാലമായ ഏഷ്യൻ സഹകരണത്തോടുള്ള ജപ്പാന്റെ ഔദ്യോഗിക താൽപര്യം, അവിടെ ഇന്ത്യൻ പഠനത്തിനുള്ള സൗകര്യങ്ങൾ സ്ഥാപിക്കുന്നതിലേക്ക് നയിച്ചു. 1899 ൽ ടോക്കിയോ ഇംപീരിയൽ യൂണിവേഴ്സിറ്റി സംസ്കൃതത്തിലും കവിതയിലും ഒരു ചെയർ സ്ഥാപിച്ചു, പിന്നീട് 1903 ൽ മത താരതമ്യ പഠനത്തിന്റെ കൂടുതൽ ചെയറുകൾ സ്ഥാപിക്കപ്പെട്ടു. ഈ അന്തരീക്ഷത്തിൽ, ഇരുപതാം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ തുടക്കത്തിൽ പഠനത്തിനായി നിരവധി ഇന്ത്യൻ വിദ്യാർത്ഥികൾ ജപ്പാനിലെത്തി, അതിനെത്തുടർന്ന് ഓറിയന്റൽ യംഗ്മെൻസ് അസോസിയേഷൻ 1900 ൽ സ്ഥാപിക്കപ്പെട്ടു. ലണ്ടൻ സ്പെക്ടേറ്ററിലെ ഒരു റിപ്പോർട്ടിനെത്തുടർന്ന് അവരുടെ ബ്രിട്ടീഷ് വിരുദ്ധ രാഷ്ട്രീയ പ്രവർത്തനം ഇന്ത്യൻ സർക്കാരിനെ അസ്വസ്ഥരാക്കി.
എന്നിരുന്നാലും, ജാപ്പനീസ് സമൂഹം സ്വാതന്ത്ര്യ- ജനാവകാശ പ്രസ്ഥാനത്തെക്കാളും അൾട്രാനാഷണലിസത്തോട് ശക്തമായി ചായ്വ് കാണിച്ചിരുന്നു. ബ്ലാക്ക് ഓഷ്യൻ സൊസൈറ്റി, ബ്ലാക്ക് ഡ്രാഗൺ സൊസൈറ്റി എന്നിവ ജപ്പാൻ സ്വാധീനം ഏഷ്യ മുഴുവൻ വ്യാപിപ്പിക്കുന്നതിന്റെ പ്രതിനിധികളായിരുന്നു. ജാപ്പനീസ് സാമ്രാജ്യത്വത്തിനും വിപുലീകരണത്തിനും വേണ്ടി വാദിച്ച ബ്ലാക്ക് ഡ്രാഗൺ സൊസൈറ്റി (1933) ഏഷ്യൻ ഭൂഖണ്ഡത്തെ ജാപ്പനീസ് നിയന്ത്രണത്തിലാക്കുന്നതിനെക്കുറിച്ച് വര് ചർച ചെയ്തു. ബ്ലാക്ക് ഡ്രാഗൺ സൊസൈറ്റിയിൽ അംഗമായിരുന്ന റ്യോഹൈ ഉചിഡ (1874-1937) ജപ്പാൻ-കൊറിയ യൂണിയനിസ്റ്റും ഫിലിപ്പൈൻസിന്റെയും ചൈനീസ് വിപ്ലവങ്ങളുടെയും പ്രവർത്തകനായിരുന്നു എന്നതാണ് ഇതിന് ഒരു അപവാദം.
ടൺ മിയസാക്കി (1870-1922) സൺ യാറ്റ്സെന്റെ ചൈനീസ് വിപ്ലവത്തെ പിന്തുണച്ചിരുന്നു. ഒകാകുര കകുസ (1862-1913) യൂറോപ്യൻ സാമ്രാജ്യത്വത്തെ മനുഷ്യ സൗന്ദര്യത്തെ നശിപ്പിക്കുന്ന ഒന്നായി വിമർശിക്കുകയും യൂറോപ്യൻ നാഗരികതയ്ക്കെതിരായി ഏഷ്യ ഒന്നിക്കണമെന്നും വാദിച്ചു.
ചൈനീസ് വീക്ഷണകോണിൽ, ജാപ്പനീസ് സൈനിക ആക്രമണത്തിനും രാഷ്ട്രീയ സ്വാംശീകരണത്തിനും വേണ്ടിയുള്ള യുക്തിസഹമായ ഒരു പ്രത്യയശാസ്ത്രമായി ജാപ്പനീസ് ഏഷ്യനിസത്തെ വ്യാഖ്യാനിച്ചു (cf. ട്വന്റിവൺ ഡിമാന്റ്സ്). 1917-ൽ ലി ദസാവൊ (1889-1927) ഏഷ്യൻ രാജ്യങ്ങളുടെ വിമോചനത്തിനും ഏഷ്യൻ യൂണിയനുമായി വാദിച്ചു. 1924-ൽ സൺ യാറ്റ്-സെൻ (1866-1925) ഏഷ്യൻ രാജ്യങ്ങളെ ഏകീകരിക്കുന്ന "ഗ്രേറ്റർ ഏഷ്യനിസത്തിലൂടെ" കൊളോണിയലിസത്തെ ചെറുക്കുന്നതിനെക്കുറിച്ച് വാദിച്ചു.
സൺ യത്-സെൻ മുതൽ മഹാതിർ മുഹമ്മദ് വരെയുള്ള രാഷ്ട്രീയ നേതാക്കൾ യൂറോപ്പിന്റെ രാഷ്ട്രീയ മാതൃകകൾക്കും പ്രത്യയശാസ്ത്രങ്ങൾക്കും ഏഷ്യൻ സമൂഹങ്ങളിലും തത്ത്വചിന്തകളിലും കാണപ്പെടുന്ന മൂല്യങ്ങളും ആശയങ്ങളും ഇല്ല എന്ന് വാദിക്കുന്നവരാണ്.
"ഏഷ്യൻ മൂല്യങ്ങൾ" എന്ന ആശയം പാൻ-ഏഷ്യനിസത്തിന്റെ ഒരു പുനരുജ്ജീവനമാണ്. സിംഗപ്പൂരിന്റെ മുൻ പ്രധാനമന്ത്രി ലീ കുവാൻ യൂ ആയിരുന്നു ഈ ആശയത്തിൽ ഏറ്റവും കൂടുതൽ താൽപ്പര്യംകാണിച്ചിട്ടുള്ള ഒരാൾ. ഇന്ത്യയിൽ, ഏകീകൃത സോഷ്യലിസ്റ്റ് ഏഷ്യയെക്കുറിച്ച് രാമനോഹർ ലോഹിയ സ്വപ്നം കണ്ടിരുന്നു.
ഏഷ്യൻ രാജ്യങ്ങളുടെ ഒരുമയിലൂടെ പാൻ ഏഷ്യൻ സ്വപ്നങ്ങൾ കണ്ടിരുന്ന ഇന്ത്യൻ രാഷ്ട്രീയ നേതാവായിരുന്നു ജവഹർലാൽ നെഹ്രു. ഇന്ത്യയുടെ ആദ്യത്തെ പ്രധാനമന്ത്രിയാകുന്നതിന് വളരെ മുമ്പുതന്നെ, ചൈനയും ഇന്ത്യയും കേന്ദ്ര പങ്ക് വഹിക്കുന്ന ഏഷ്യൻ ഐക്യത്തോട് അദ്ദേഹത്തിന് താൽപ്പര്യമുണ്ടായിരുന്നു. രണ്ടാം ലോക മഹായുദ്ധത്തിന്റെ അവസാനത്തിൽ യൂറോപ്യൻ സാമ്രാജ്യങ്ങൾ അതിവേഗം ഇല്ലാതാകുന്നതോടെ ഏഷ്യൻ രാജ്യങ്ങൾക്കിടയിലെ മുൻകാല ചരിത്രപരമായ ബന്ധങ്ങൾ വീണ്ടെടുക്കാൻ കഴിയുമെന്ന് നെഹ്റു വിശ്വസിച്ചു. നെഹ്രുവിന്റെ പാൻ-ഏഷ്യൻ സ്വപ്നങ്ങൾ ഇല്ലാതാക്കിയത് 1962 ലെ ഇന്ത്യ-ചൈന യുദ്ധമാണെന്ന് അഭിപ്രായങ്ങളുണ്ട്. ആ യുദ്ധത്തിലെ ഇന്ത്യയുടെ പരാജയത്തിന് കാരണം നെഹ്രുവിന്റെ ഏഷ്യനിസവും ചേരിചേരാ നയവുമാണെന്ന് പെൻസിൽവാനിയ സർവകലാശാലയിലെ പൊളിറ്റിക്കൽ സയൻസ് പ്രൊഫസർ ഫ്രാൻസൈൻ ഫ്രാങ്കൽ ആരോപിക്കുന്നു.